Słownik nazwisk państw wyszehradzkich

O słowniku



Krótko o Słowniku nazwisk państw wyszehradzkich

Niniejsza strona jest wielojęzycznym słownikiem internetowym najpopularniejszych nazwisk krajów tzw. Grupy Wyszehradzkiej, czyli Czech, Polski, Słowacji i Węgier. Hasła dotyczące nazwisk oraz dalsza zawartość słownika dostępne są w języku angielskim i języku urzędowym danego kraju. Nazwiska i ich hasła w słowniku można przeglądać i wyszukiwać na platformie internetowej na różne sposoby.

Słownik obejmuje 200 najpopularniejszych nazwisk i ich najczęstszych wariantów w każdym z czterech krajów. Dostępne źródła różnią się nieznacznie w zależności od kraju, ale są w równym stopniu reprezentatywne dla zasobów nazwisk w danych krajach. Nazwiska prezentowane w słowniku są noszone przez znaczną część populacji każdego z krajów.

Słownik powstał w wyniku współpracy onomastów z wszystkich czterech krajów. Pochodzenie językowe, sposoby tworzenia i etymologie nazwisk opierają się przede wszystkim na dostępnej onomastycznej literaturze każdego z krajów. Jednakże wspólne przetwarzanie zasobów nazwisk wymagało częściowego ponownego rozważenia literatury, a w opisie - możliwie najszerszego pogodzenia nieco odmiennych praktyk analitycznych różnych języków i krajów, przy czym również niezbędne były pewne kompromisy. Ze względu na różnice w źródłach wykorzystywanych w poszczególnych krajach (rok odniesienia i częściowo charakter materiału źródłowego), dane dotyczące częstotliwości nazw podane w słowniku mają charakter orientacyjny i dostarczają informacji o względnej kolejności i proporcji nazwisk według liczby ich nosicieli.

Dostęp do różnych wersji językowych słownika można uzyskać, klikając ikonę flagi na końcu paska menu u góry strony.

Podobne ikony flag narodowych pojawiają się obok każdego nazwiska podczas wyszukiwania, na listach nazwisk i u góry haseł, wskazując, do zasobu którego z czterech krajów należy dane nazwisko. Ikony flag znajdują się także przy nagłówkach haseł, wskazując w jakich językach dostępne są opisy. Jednakże tych ikon nie można używać do przełączania języków.

Nazwiska jako hasła i rzadsze warianty

Nagłówkami haseł są najczęściej występujące nazwiska (inaczej ujmując, warianty nazwisk) w zasobie nazwisk rodowych każdego kraju. Osobne hasła w słowniku posiada 200 nazwisk w danym kraju o największej liczbie nosicieli. Dzieje się tak nawet wtedy, gdy istnieją między sobą warianty wymowy i/lub pisowni lub jeśli w słowniku znajduje się dokładnie ta sama forma nazwiska z kilku krajów Grupy Wyszehradzkiej. Spośród wariantów nazw, które można uznać za powiązane ze sobą, jedynie warianty męskie i żeńskie z trzech krajów słowiańskich (Czechy, Polska, Słowacja) zostały połączone w obrębie danego kraju (nie dotyczy to nazwisk węgierskich). W tym przypadku jako hasła wymieniono warianty męskie i zsumowano liczbę nosicieli imion.

Rzadsze warianty wymowy i/lub pisowni 200 najpopularniejszych nazwisk (czyli wariantów głównych), które nie mają własnych haseł, ale można je uznać za typowe (w wypadku Polski wybrano warianty noszone przez co najmniej sto osób), są wymienione w hasłach ich głównych wariantów. Te rzadsze warianty można również wyszukiwać w słowniku, odsyłając użytkownika do wpisów odpowiednich głównych wariantów. Główne warianty (tj. nazwiska pełniące funkcję haseł) pojawiają się w każdym miejscu słownika drukowanymi literami, natomiast rzadziej spotykane warianty, o których mowa tylko w hasłach, mają wielką literę tylko na początku.

Struktura wyrazu hasłowego

Etymologia nazwiska

Pochodzenie językowe nazwiska można znaleźć w górnej części hasła, obok etykiety Pochodzenie nazwiska. Niektóre formy nazwisk w obrębie zasobu nazwisk danego kraju mogły pochodzić z kilku różnych języków równolegle, nawet niezależnie od siebie. Informuje o tym termin różnego pochodzenia.

Warto podkreślić, że w zbiorze nazwisk danego kraju można znaleźć nazwiska o różnym pochodzeniu językowym; i odwrotnie: nazwiska z danego języka można znaleźć w zasobach nazwisk kilku krajów (w tej samej lub nieco innej pisowni).

W części opisowej hasła znajdują się informacje dotyczące pochodzenia językowego danego nazwiska, jego powstania oraz etymologii.

Typ nazwiska i jego motywacja

W słowniku stosuje się następującą typologię opisującą zakładaną motywację(-e) nazwiska:

• Nazwisko wskazuje na związek z ojcem lub innym przodkiem

• Nazwisko wskazuje na posiadanie ziemi, miejsce pochodzenia lub zamieszkania

• Nazwisko wskazuje na naród, plemię lub grupę etniczną

• Nazwisko wskazuje na wykonywany zawód, stanowisko, godność, pełnioną funkcję, status społeczny

• Nazwisko wskazuje na fizyczne lub psychiczne cechy indywidualne, okoliczności lub zdarzenia związane z nosicielem

Obok etykiety Typ w górnej części hasła znajduje się pole informacyjne wskazujące, do którego z powyższych typów należy dane nazwisko. Niektóre nazwiska mogą mieć nie tylko różne pochodzenie językowe, ale także wiele motywacji; w związku z tym można je przyporządkować różnym typom. Możliwe motywacje zostały omówione bardziej szczegółowo w części Opisy.

Należy zaznaczyć, że w wypadku podobnych nazwisk w zasobie nazwisk różnych języków lub krajów (np. nazwiska pochodzące od słów z różnych języków, ale o tym samym znaczeniu), podobnie jak w ich etymologii, czasami mogą występować pewne różnice w branych pod uwagę motywacjach.

Źródła zasobu nazwisk i ich frekwencja; reprezentatywność treści słownika

Czechy: dane z roku 2016, wcześniej podane przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Republiki Czeskiej, obecnie pośrednio dostępne na stronie www.kdejsme.cz. Aktualnych danych brak. Zasób wykorzystany jako hasła (bez rzadszych wariantów, które nie mają w słowniku własnych haseł, a są jedynie wspomniane jako odniesienia do haseł właściwych) posiada ponad 2 miliony nosicieli, co stanowi ok. 20% populacji.

Polska: dane z oficjalnego rejestru ludności na dzień 27 stycznia 2022 r., dostępne na stronie rządowej https://dane.gov.pl/pl/search?q=nazwiska. Dane udostępnione w podziale według płci zostały opracowane tak, by ustalić listę rangową. Zasób wykorzystany jako hasła (bez rzadszych wariantów, które nie mają w słowniku własnych haseł, a są jedynie wspomniane jako odniesienia do haseł właściwych) posiada ponad 6,5 miliona nosicieli, co stanowi ok. 18% populacji.

Słowacja: dane z oficjalnego rejestru ludności (ludność całkowita) na rok 1995. Baza danych nazwisk słowackich z roku 1995 jest dostępna na stronie internetowej Słowackiej Akademii Nauk: ĎURČO, PETER et al. (1998): Databáza vlastných mien a názvov lokalít na Slovensku. Podklady k projektu Copernicus Programme, projekt COP-58: Onomastica – Copernicus Database. [Database of proper names and place names in Slovakia. Data of the Copernicus Programme project No. COP-58: Onomastica – Copernicus Database] CD ROM. Paris: ELRA. http://www.juls.savba.sk/durco_priezviska.html. Zasób wykorzystany jako hasła (bez rzadszych wariantów, które nie mają w słowniku własnych haseł, a są jedynie wspomniane jako odniesienia do haseł właściwych) posiada blisko milion nosicieli, co stanowi ok. 17% populacji.

Węgry: dane z oficjalnego rejestru ludności (ludność całkowita) na dzień 1 stycznia 2007 r., opublikowane w pracach Mihály’ego Hajdú Családnevek enciklopédiája [Encyklopedia nazwisk] (Budapest, 2010) oraz Újmagyarkori családneveink tára [Zbiór współczesnych nazwisk węgierskich] (Budapest, 2012). Zasób wykorzystany jako hasła (bez rzadszych wariantów, które nie mają w słowniku własnych haseł, a są jedynie wspomniane jako odniesienia do haseł właściwych) posiada ponad 4 miliony nosicieli, co stanowi ok. 41% populacji.

Literatura

Podstawową literaturę na temat nazw osobowych wszystkich czterech krajów można znaleźć w artykule przeglądowym naszego zespołu badawczego w czasopiśmie Acta onomastica 65(1), 2024.

Wykorzystana literatura

Antroponimia Polski od XVI do końca XVIII wieku. T. 1-6. Ed. by ALEKSANDRA CIEŚLIKOWA, KATARZYNA SKOWRONEK, HALSZKA GÓRNY. Kraków (2007–2016): Lexis – IJP PAN.
RYMUT, KAZIMIERZ (1999–2001): Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny. T. 1-2. Kraków: DWN – IJP PAN.
SSNO = TASZYCKI, WITOLD (1965–1987): Słownik staropolskich nazw osobowych. T. 1-6. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
SEMot = Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 1-7. (1995–2002). Kraków: DWN – IJP PAN.

Internetowy słownik nazwisk w Polsce (ISNP), https://nazwiska.ijp.pan.pl

Inne polecane opracowania


KALETA, ZOFIA (1998): Nazwisko w kulturze polskiej. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
KOWALIK-KALETA, ZOFIA (2007–2017): Historia nazwisk polskich na tle społecznym i obyczajowym. T. 1-3. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
MALEC, MARIA (2001): Imię w  polskiej antroponimii i kulturze. Kraków: DWN.
SKOWRONEK, KATARZYNA (2001): Współczesne nazwisko polskie: Studium statystyczno-kognitywne. Kraków: DWN.